Bas van Raay: “Ik beschouw mijn werkplaats als een persoonlijk heiligdom” 

Na een radiostilte van elf jaar, maakt de Eindhovense kunstenaar Bas van Raay een opmerkelijke comeback met At Spirit Level bij COVA Art Gallery. Hiermee werpt de kunstenaar een fascinerende blik op de wisselwerking tussen spiritualiteit en kunst. In dit interview deelt Bas meer over zijn artistieke reis en zijn nieuwste creaties, waarbij hij alledaagse objecten transformeert naar ware kunstwerken. “Ik maak nu veel meer weloverwogen keuzes.”

Je hebt een bijzonder en spiritueel pad bewandeld in de afgelopen jaren. Deze reis begon kort na je deelname aan Art Basel elf jaar geleden, waarna je besloot te stoppen met het kunstenaarschap. Wat was de reden hiervoor?
“Dat klopt, ik voelde dat ik er niet klaar voor was. Terwijl, ik had heel doelbewust naar dit moment toegewerkt. Soms gaat zo’n proces te snel en heb je meer tijd nodig om dingen op zijn plek te laten vallen.”

Hoe ben je vervolgens met spiritualiteit in aanraking gekomen en hoe uitte zich dit?
“Mijn vriendin heeft daar een grote rol in gespeeld. Zij was al actief bezig met spiritualiteit, bezocht speciale winkels, deed aan yoga en was al eerder naar Thailand geweest voor een spirituele reis. Toen ik haar leerde kennen, voelde het als een nieuw begin. Het spirituele was iets waar ik al mijn hele leven op had gewacht, alles viel ineens op zijn plek.”

“Ik leerde vanuit mijn hart te beslissen: voelt iets goed of niet goed?”

“Al snel zijn we twee keer voor langere tijd naar India gegaan. Daar heb ik veel gemediteerd. Het was vooral intuïtieve zelfontwikkeling, waardoor ik bewuster werd van mijn omgeving en van mezelf. Ik leerde vanuit mijn hart te beslissen: voelt iets goed of niet goed? Dat had ik daarvoor nog nooit eerder gedaan.”

“Het spirituele pad heeft mij laten zien wie ik ben en wat voor werk ik wil doen. Ik ben gaan coachen en lesgeven, wat ik tot op de dag van vandaag nog steeds doe. Daar haal ik ontzettend veel voldoening uit.”

Toch maak je nu een comeback als kunstenaar met At Spirit Level. Wat heeft je teruggebracht naar het kunstenaarschap?
“Een jaar geleden liep ik met mijn hond langs COVA Gallery tijdens de grote opening, en opeens begon het te borrelen. Ik liep al een tijdje met het idee om weer iets met kunst te doen. Ik dacht: wauw, wat is het hier gaaf. Wat een bijzondere en mooie locatie. Ik kreeg een flashback: het deed me herinneren aan de tijd dat ik bij de Berlijnse galerie zat. Ik wist dat ik alleen nieuw werk wilde maken als ik een plek had om het te tonen. Dus liep ik kort erna naar binnen, sprak Roy aan en vroeg of ik werk mocht laten zien. Hij was meteen enthousiast. Ik had een stok achter de deur nodig en dat is precies wat ik kreeg na die elf jaar.”

“Als je de kunstwereld instapt, moet je stevig in je schoenen staan”

“Ik voel dat ik er nu mentaal klaar voor ben. Als je de kunstwereld instapt, moet je stevig in je schoenen staan. Je geeft niet alleen jezelf bloot, maar je moet ook zakelijke beslissingen kunnen nemen. Daar was ik destijds helemaal niet mee bezig. Nu wel, ik wil betaalbare kunst maken, wat tegelijkertijd het creatieve proces bevordert. Voor mijn gevoel sta ik nu bewuster in het proces dan toen.”

Als je nu terugblikt op je project met je radiatoren, waar je mee op Art Basel hebt gestaan, zou je het dan anders doen?
“Absoluut, ondanks dat ik er juist heel veel van geleerd heb, en niets voor niets gebeurt. Ik besteedde toen veel tijd en geld aan het maakproces. Anderen deden het laswerk en maakten de radiatoren waterdicht. Een buis ging bijvoorbeeld naar een vernikkelfabriek en anderen zetten het in elkaar. En ik was alleen maar heen en weer aan het gaan. Op gegeven moment waren er zo’n zeven fabrikanten bij betrokken. Maar ik was zo gedreven, ik moest het maken. Dat heb ik nu niet meer, ik maak nu veel meer weloverwogen keuzes.” 

Wat is er nu anders aan jouw maakproces nu?
“Ik beschouw mijn werkplaats echt als mijn persoonlijke heiligdom. Het is de plek waar ik met toewijding aan mijn kunstwerken werk, elk item koester en als het ware tot leven breng. Een enorm contrast met toen.”

Over contrast gesproken… Het is interessant om de wisselwerking te zien met je spirituele ontwikkeling en de kunstwerken die je maakt met alledaagse producten. Je werk is echt ‘what you see is what you get’, terwijl spiritualiteit vaak juist abstract is. Hoe zie jij dit?
“Dat klopt inderdaad, maar spiritualiteit zit voor mij dus echt veel meer in het maakproces. Het moment waarop ik bewust bezig ben en contact maak met alles om mij heen om te begrijpen wat ik nodig heb. Ik weet nooit wat ik ga maken; het ontstaat vanzelf. Zo ga ik een paar keer per week naar de bouwmarkt, op zoek naar ideeën en alledaagse objecten die ik kan transformeren. Ik ben er zo’n één a twee uur per week te vinden, het is vast onderdeel geworden van mijn creatieve proces. Zo is At Spirit Level ook ontstaan.”

“Spiritualiteit zit voor mij echt veel meer in het maakproces”

Kun je daar meer over vertellen?
“Het begon met de vraag: in wat voor tijd leven we? Zo begin ik altijd elk creatief proces. Ik vind het één van de meest boeiende vragen die er is. Naar mijn idee leven we nu in een tijd waarin we overspoeld worden met technologische vooruitgang en daardoor constant afgeleid en overprikkeld zijn. Als reactie omarmen en ontdekken we steeds meer onze eigen spiritualiteit. Een beweging waarbij aandacht naar binnen gaat, in plaats van naar buiten toe. Iedereen doet dat vanuit zijn of haar eigen tempo en perspectief.”

“Spiritualiteit is geen zweverig woord, het is er gewoon. Misschien zou ik dat tien jaar geleden niet hebben gezegd, maar nu wel. De tijd is daar rijp voor. Ik vermoed dat deze serie tien jaar geleden ook niet genoeg draagvlak zou hebben gekregen.” 

Wat hoop je met At Spirit Level teweeg te brengen?
“De objecten die je ziet bestaan uit waterpassen, oftewel ‘spirit levels’ in het Engels. Het verhaal over de tijd waarin we nu leven, kwam samen met de spirit levels, een perfect huwelijk als het ware. Zo ben ik objecten gaan maken die iets uitstralen. Een soort kracht, een object om bij stil te staan, om je te herinneren aan de beweging van aandacht naar binnen toe. Ik hoop dat ik dat gevoel kan overbrengen bij de toeschouwers.”

Hoe belangrijk is het voor jou dat een kunstwerk zijn functie behoudt?
“Dat was heel belangrijk voor mij, maar ik heb het los kunnen laten. Toen ik afstudeerde aan Design Academy Eindhoven met de radiatoren, vond ik dat het kunst was. Maar ik mocht het absoluut geen kunst noemen van mijn docenten, want ‘ik studeerde aan de Design Academy en daar maak je design, geen kunst.’  Ik wilde bij de radiator nog schrijven: ‘somewhere between art and design’. Het ging voor mij niet alleen over design, maar ook over filosofie, een gedachtegang waarin die twee werelden elkaar overlapten. Maar dat mocht ik niet uitdragen. Ik aanvaardde het, dan niet, dacht ik, dan kan ik tenminste afstuderen. Later heb ik het meteen losgelaten, het functionele.”

Toch zijn de kunstwerken uit At Spirit Level nog steeds functioneel, je kunt ze, als je wilt, nog als waterpas gebruiken. Was dat opzettelijk zo bedoeld?
“Misschien is functie toch belangrijker dan ik denk. Maar het was zeker niet leidend in deze serie. Het is toevallig zo gekomen dat je de werken alsnog als waterpas kunt gebruiken, maar dat was niet het doel. In toekomstige series die ik al deels op papier heb uitgewerkt, zul je zien dat functie compleet wegvalt. Maar alledaagse voorwerpen zullen altijd terugkomen in mijn kunst.” 

“Alledaagse voorwerpen zullen altijd terugkomen in mijn kunst”

Hoe zie jij de komende tijd voor je? Wat kunnen we van je verwachten?
Bas pakt zijn schetsboekje erbij en antwoord al bladerend: “Hierin schrijf ik al mijn ideeën op als ik door de bouwmarkt loop. Ik heb genoeg voor de komende honderd jaar om series te maken.”

At Spirit Level is te zien tot en met 5 november bij COVA Art Gallery. Meer weten over Bas? Sluit je dan 26 oktober aan voor een speciaal en intiem moment, tussen 16:00 en 18:00 uur. Bas zal dan bij ons zijn om al jullie brandende vragen te beantwoorden. Meer info vind je hier.